ไม่ว่าจะมีชีวิตแบบใด ก็สามารถอบรมปัญญา ด้วยการฟังการศึกษาพระธรรม สะสมอริยทรัพย์ ที่เป็นไปเพื่อเข้าใจถูกเห็นถูก สิ่งต่างๆ ทรัพย์สินเงินทอง บุคคลที่รัก ติดตามไปไม่ได้ ไม่ใช่สาระ นำมาซึ่งทุกข์สำหรับผู้มากไปด้วยกิเลส แต่สาระคือการเข้าใจสภาพธรรมที่กำลังปรากฎในขณะนี้ จากที่ไม่เคยรู้มาก่อนเลย
เข้าใจธรรมเข้าใจชีวิต
ธรรม เป็นเรื่องที่ละเอียดลึกซึ้งเป็นอย่างยิ่ง ถ้าไม่เริ่มต้นที่การฟังพระธรรม ศึกษาพระธรรม ย่อมไม่มีทางที่จะเข้าใจได้เลย และที่สำคัญ ธรรม เป็นสิ่งที่มีจริงแต่ละอย่าง ๆ ที่เกิดขึ้นเป็นไปตามเหตุตามปัจจัย ไม่อยู่ในอำนาจบังคับบัญชาของใครทั้งสิ้น กล่าวได้ว่าชีวิตประจำวันเป็นธรรม มีธรรมเกิดขึ้นเป็นไปอยู่ตลอดเวลา ไม่เคยปราศจากธรรม เลย แม้แต่ จิตมีจริงๆ ถ้าไม่ได้ฟังพระธรรมก็จะไม่มีความเข้าใจถูกก็ได้แต่พูดคำว่า จิต โดยที่ไม่รู้ว่า จิต คืออะไร จิตเป็นสภาพธรรมที่มีจริงๆ เป็นใหญ่เป็นประธานในการรู้แจ้งอารมณ์ และ ความฟุ้งซ่านมีจริงๆ เกิดขึ้นเป็นไปในขณะที่จิตเป็นอกุศล
ดังนั้นในชีวิตประจำวันไม่เคยขาดธรรมะ แต่ที่ขาด คือ ความเข้าใจถูกเห็นถูก ซึ่งเป็นธรรมอีกอย่างหนึ่ง เป็นธรรมฝ่ายดี ที่เกิดขึ้นทำกิจเข้าใจถูกเห็นถูกตามความเป็นจริงของธรรม เมื่อไม่มีความเข้าใจถูกเห็นถูกแล้ว ก็จะทำให้มีการประพฤติที่ผิด มีการไปทำอะไรด้วยความเป็นตัวตนจดจ้องต้องการ โดยที่ไม่รู้เลยว่า นั่นเป็นความติดข้องต้องการที่ทำให้มีการกระทำที่ผิดปกติอย่างนั้น
พระผู้มีพระภาคทรงแสดงเรื่องธรรมะที่ทุกคนเคยเข้าใจ เคยยึดถือว่าเป็นตัวตน เป็นบุคคล เป็นวัตถุสิ่งต่างๆ ทั้งภายใน ทั้งภายนอกทั้งหมด ทรงแสดงทั้งหมดให้เราเข้าใจถูกต้อง จนกระทั่งความเข้าใจนั้นค่อยๆ เพิ่มขึ้นในสิ่งที่มีอยู่รอบตัวเรา เป็นปัญญาแต่ละขั้นที่เพิ่มขึ้นนั่นเอง แต่ถ้าไม่อาศัยการฟังการศึกษาพระธรรม เราอาจจะคิดว่า เรารู้จักตัวเราดี หรือบางคนก็บอกว่า รู้จักคนอื่น คนนั้นนิสัยเป็นอย่างไร เห็นแก่ตัวมาก หรือมีจิตใจงาม เราอาจจะคิดว่า เราเข้าใจคนอื่น และตัวเราพอสมควร แต่ถ้าได้ศึกษาพระธรรมแล้วจะรู้ว่า สิ่งที่เราเคยเข้าใจ ยังไม่ถูกต้องทั้งหมด และสิ่งที่เราเคยคิดว่าเข้าใจแล้ว แท้ที่จริงแล้วไม่ตรงตามที่พระผู้มีพระภาคทรงตรัสรู้ และทรงแสดงไว้
จึงขอให้เริ่มต้นที่การฟังพระธรรมให้เข้าใจ ฟังในเรื่องของสภาพธรรมที่มีจริงบ่อย ๆ เนือง ๆ ว่า สิ่งที่มีจริง ที่ควรฟัง ควรศึกษาให้เข้าใจนั้น คือ อะไร ซึ่งก็ไม่พ้นไปจากสภาพธรรมที่มีจริงในขณะนี้เลย เมื่อมีความเข้าใจในเรื่องของสภาพธรรมที่มีจริง จากการได้ฟังได้ศึกษาในสิ่งที่มีจริงบ่อย ๆ เนือง ๆ ก็ย่อมจะเป็นเหตุให้สติเกิดขึ้นระลึกตรงลักษณะของสภาพธรรม และปัญญารู้ตามความเป็นจริงได้ โดยไม่อยู่ในอำนาจบังคับบัญชาของใครทั้งสิ้น เป็นธรรมที่เกิดขึ้นเพราะเหตุปัจจัยจริง ๆ
การที่ได้มีโอกาสเข้าใจ ก่อนฟังธรรมะ จากความที่ไม่รู้เลย แล้วก็จะมีการที่สามารถค่อยๆ เข้าใจถูก เห็นคุณค่าของการที่มีชีวิตที่เกิดมาแล้ว มีโอกาสได้เข้าใจความจริง เพราะเหตุว่า การตรัสรู้ของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า เป็นการทรงตรัสรู้สิ่งที่มีจริงๆ ทุกขณะ ในชีวิตประจำวัน อย่างละเอียด ลึกซึ้ง ถึงที่สุด.
