พระภิกษุ

พระพุทธองค์ทรงบัญญัติสิกขาบทไว้ในพระวินัยทีละสิกขาบท ซึ่งเป็นไปตามกำลังของกิเลส ภิกษุที่ได้ประพฤติปฏิบัติไม่ควรแก่เพศบรรพชิต จึงทรงประชุมสงฆ์ให้สงฆ์รับรองว่าความประพฤตินั้นผิดไม่เหมาะไม่ควร เมื่อสงฆ์รับรองแล้วจึงทรงบัญญัติสิกขาบทในพระวินัยเพื่อให้ภิกษุประพฤติปฏิบัติตามสิกขาบทนั้นๆ

พระภิกษุ

การดำเนินชีวิตของภิกษุในเพศบรรพชิตมีความแตกต่างไปจากชีวิตของอุบาสกอย่างสิ้นเชิง ภิกษุจะประพฤติปฏิบัติตนเหมือนกับอุบาสกไม่ได้ เพราะภิกษุในเพศบรรพชิตมีความสะอาด บริสุทธิ์ และสงบ เป็นผู้สละแล้วทางโลกีย์วิสัย ไม่ว่าจะเป็นบิดามารดา วงศาคณาญาติ เพื่อนสนิทมิตรสหาย อาคารบ้านเรือนและทรัพย์สินต่างๆ จึงไม่สามารถใช้ชีวิตได้เช่นเดียวกับอุบาสกดังที่เคยเป็นมาก่อน
สิกขาบททั้งหมดที่มีอยู่ในพระวินัยไม่อาจล่วงละเมิดได้เป็นอันขาด ต้องน้อมนำมาประพฤติปฏิบัติด้วยความเคารพอย่างเคร่งครัด มิเช่นนั้นจะเกิดโทษเป็นอาบัติ ซึ่งเกิดจากการล่วงละเมิดสิกขาบทที่เป็นข้อห้ามแห่งภิกษุ มีโทษอยู่ ๓ สถาน คือ
โทษสถานหนักต้องขาดจากความเป็นภิกษุ ภิกษุที่ได้รับโทษนี้ไม่อาจคืนกลับสู่ความเป็นภิกษุได้อีก ซึ่งท่านอุปมาไว้ว่าเหมือนกับใบไม้เหลืองที่หล่นจากขั้วไม่สามารถจะกลับมาเขียวสดได้อีก ตาลยอดด้วนที่ไม่สามารถจะกลับมาเจริญงอกงามได้อีก บุคคลอันมีศีรษะขาดไม่สามารถที่จะดำรงชีวิตอยู่ต่อไปได้ หรือศิลาแตกที่ไม่สามารถจะประสานให้สนิทเข้ากันได้
โทษสถานกลาง ภิกษุต้องอยู่ปริวาสกรรมซึ่งเป็นการลงโทษตนเองเพื่อชดใช้กรรมถึงจะพ้นอาบัติ และ โทษสถานเบา ภิกษุต้องปลงอาบัติซึ่งเป็นการปลดเปลื้องความผิดของตนท่ามกลางสงฆ์โดยสำนึกและรับผิด พร้อมกับสละสิ่งของที่ได้มาถึงจะพ้นอาบัติ
พระพุทธองค์ทรงบัญญัติสิกขาบทไว้ในพระวินัยทีละสิกขาบท ซึ่งเป็นไปตามกำลังกิเลสของภิกษุที่ได้ประพฤติปฏิบัติไม่ควรแก่เพศบรรพชิต จึงทรงประชุมสงฆ์ให้สงฆ์รับรองว่าความประพฤตินั้นผิดไม่เหมาะไม่ควร เมื่อสงฆ์รับรองแล้วจึงทรงบัญญัติสิกขาบทในพระวินัยเพื่อให้ภิกษุประพฤติปฏิบัติตามสิกขาบทนั้นๆ
ในอรรถกถามีความว่า “ภิกษุ” คือผู้ใกล้ชิดในพระพุทธองค์ มีความประพฤติคล้อยตามพระพุทธองค์ เป็นผู้เห็นภัยในสังสารวัฏ (การเวียนว่ายตายเกิด) ภิกษุเป็นผู้ขอที่ทรงคุณ มีชีวิตอยู่ได้ด้วยการขอที่ประเสริฐโดยไม่ได้รบกวนใครเลย เป็นการขอด้วยการบิณฑบาตอาหาร แต่ไม่ใช่การรับเงินรับทองซึ่งเป็นการล่วงละเมิดสิกขาบทในพระวินัย
ภิกษุจะขอในสิ่งที่ไม่สมควรไม่ได้ จะรับในสิ่งของที่ไม่สมควรก็ไม่ได้ อุบาสกและอุบาสิกาจะเป็นผู้ให้อาหาร ยารักษาโรคและที่อยู่ เพื่อให้ภิกษุสามารถดำรงชีวิตได้อย่างเหมาะควร ทั้งนี้เป็นเพราะเห็นในคุณความดีของภิกษุ ซึ่งเป็นเนื้อนาบุญและเป็นผู้ทำหน้าที่รักษาพระพุทธศาสนาให้มีการสืบทอดต่อไปเพื่อเป็นที่พึ่งของอุบาสกและอุบาสิกา
การมีภิกษุเป็นจำนวนมากและมีผู้บวชเป็นภิกษุเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ ใช่จะหมายถึงความเจริญรุ่งเรืองของพระพุทธศาสนาก็หาไม่ เพราะตราบใดที่ผู้บวชเป็นภิกษุ ไม่ศึกษาพระธรรมด้วยความตั้งใจมั่น ไม่มีความรู้ความเข้าใจในพระพุทธศาสนาอย่างถูกต้อง ประพฤติปฏิบัติตนล่วงละเมิดสิกขาบทในพระวินัย พระธรรมวินัยซึ่งเป็นคำสอนของพระพุทธองค์ ก็จะสูญสิ้นไปในที่สุด.