ธรรมะ คือ…
1.ธรรมชาติ คือ สิ่งทั้งหลายที่เป็นไปตาม”ธรรมดา” เช่น ดิน น้ำ ลม ไฟ คน สัตว์…
2.ธรรมดา คือ ความเป็นจริงของธรรมชาติหรือความเป็นไปของธรรมชาติ
เช่น
ต้นไม้เกิดจากเมล็ด แสงแดด และน้ำ
มนุษย์มีเกิดก็มีตาย
คำว่า”สัจธรรม” มักเป็นคำพ้องของคำว่า ธรรมชาติ และบางครั้งของธรรมดา
3.ธรรมจริยา คือ มนุษย์เป็นธรรมชาติและอยู่ภายใต้กฎธรรมดา
มนุษย์ที่ต้องการชีวิตที่ดีก็ต้องปฏิบัติถูกต้องสอดคล้องกับธรรมชาติและธรรมดา
นั่นคือข้อพึงปฏิบัติของมนุษย์ที่สอดคล้องกับธรรมชาติและธรรมดาเพื่อให้ได้ประโยชน์
เช่น
การใช้ไฟซึ่งเป็นธรรมชาติและเกิดจากเชื้อเพลิงและมีความร้อน เมื่อนำมาใช้หุงข้าวโดยไม่ลวกถูกตนเองก็คือข้อปฏิบัติที่เรียกว่า”ธรรมจริยา”
หน้าที่ ศีล สมาธิ ปัญญา ล้วนเป็นธรรมจริยา
4.ธรรมเทศนา คือ ความจริงที่มีอยู่แล้ว ถูกค้นพบโดยพระพุทธเจ้า
เป็นคำสอนต่างๆ ที่เป็นสื่อไปถึงความหมายของธรรมะใน 3 ความหมายแรก
… สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ปอ.ปยุตฺโต)
