หนทางการอบรมปัญญาคือเป็นปกติ คือไม่ไปทำอะไรที่ผิดปกติเพื่อที่จะรู้ ให้เกิดปัญญา แต่ค่อยๆ เข้าใจว่าทุกอย่างเป็นธรรมะ เป็นอนัตตา แม้ขั้นการฟังการศึกษาที่ยังไม่ถึงการระลึกรู้ตัวธรรมะ แต่ก็เพื่อเข้าใจความเป็นปกติ ของธรรมะ
ธรรมะไม่ต้องไปหาที่ไหน
พระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า ทรงบำเพ็ญพระบารมีเพื่อให้คนอื่นได้รู้ความจริงตามที่พระองค์ได้ทรงตรัสรู้ นี่เป็นพระมหากรุณาอย่างยิ่ง ถ้าเข้าใจอย่างนี้ เราจะฟังธรรมเพื่ออะไร เพราะเหตุว่าถ้าไม่ใช่เพื่อความเข้าใจของเราเองจริงๆ ในสิ่งซึ่งไม่เคยรู้ไม่เคยเข้าใจมาก่อน ก็จะเห็นได้ว่าเป็นสิ่งซึ่งคนอื่นแม้จะสอนให้เราเป็นคนดีนานาประการด้วยประการทั้งปวง แต่ก็ไม่ได้สามารถที่จะสอนให้เราเข้าใจความจริงที่พระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าได้ทรงตรัสรู้ เพราะฉะนั้น ความเป็นพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าต้องต่างจากผู้อื่นสุดที่จะประมาณได้ เพราะฉะนั้น ประโยชน์อย่างยิ่งที่จะได้รับ ก็คือได้ความเข้าใจจากการฟัง
คำว่าธรรม (ธมฺม) เป็นภาษาบาลี หมายความถึง สิ่งที่มีจริงๆ ในภาษาไทย คนไทยก็เข้าใจได้ สิ่งที่มีจริงนั่นแหละเป็นธรรม (ธมฺม) ในภาษาบาลี เพราะฉะนั้น ก็ไม่มีความสงสัยว่าต้องไปหาธรรมะที่ไหน เพราะเหตุว่า เดี๋ยวนี้ก็มีธรรมะ เกิดมาก็เป็นธรรมะ ทุกอย่างที่มีจริง เป็นธรรมะ ถ้ามีความเข้าใจอย่างนี้ ก็จะรู้ว่ากำลังศึกษาธรรมะเพื่อเข้าใจอะไร จากการฟังและพิจารณาก็รู้ว่าพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงตรัสรู้สิ่งที่กำลังมีตามความเป็นจริงในขณะนี้ เห็นธรรมดาๆ พระองค์ทรงตรัสรู้ความจริงของเห็น ได้ยินปกติ พระองค์ตรัสรู้ความจริงของได้ยิน คิดนึก ทุกสิ่งทุกอย่างที่มีแล้วในชีวิตประจำวันซึ่งคนไม่เคยรู้เลยว่าเป็นอะไร แต่พระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงตรัสรู้และทรงแสดงว่าที่มีอยู่ในชีวิตประจำวันจริงๆ ทุกอย่างที่มีจริง เป็นสิ่งที่ควรรู้ยิ่ง เพราะเหตุว่า ถ้าไม่รู้ ก็ยึดถือสิ่งนั้นๆ ว่าเป็นเรา เพราะความไม่รู้ ดังนั้นการศึกษาพระธรรม ก็เพื่อที่จะรู้ความจริงของสิ่งที่มีจริงในขณะนี้
สิ่งที่มีจริงทุกอย่างทุกประการมีจริงในชีวิตประจำวัน ที่สามารถจะศึกษาและเข้าใจได้ ทุกขณะของชีวิต เป็นธรรมทั้งหมด ตั้งแต่ตื่นจนหลับ ตั้งแต่เกิดจนตาย ล้วนเป็นธรรมทั้งสิ้น เมื่อกล่าวโดยประเภทใหญ่ๆ แล้ว ธรรม มี ๔ ประการ คือ จิต สภาพธรรมที่เป็นใหญ่เป็นประธานในการรู้แจ้งอารมณ์ เจตสิก สภาพธรรมที่เกิดร่วมกับจิต รูป สภาพธรรมที่ไม่รู้อะไร และ พระนิพพาน สภาพธรรมที่ไม่เกิดไม่ดับเป็นธรรมที่ดับกิเลส ดับทุกข์
ประโยชน์ของการที่เกิดมาแล้วมีโอกาสที่จะได้ฟังพระธรรมคำสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ไม่ใช่เพียงแค่ฟังคำของพระองค์ แต่ต้องเป็นความเข้าใจ (ปัญญา) ซึ่งเป็นสิ่งที่มีค่ายิ่งกว่าทรัพย์สมบัติใดๆ เพราะเหตุว่าความเข้าใจนี้ จะเอาเงินทองสักเท่าไหร่ ก็ซื้อความรู้ ความเข้าใจไม่ได้ แต่ต้องอาศัยการฟังและการไตร่ตรองของผู้นั้น เพราะฉะนั้น ถ้ามีการได้ฟังได้ศึกษาพระธรรมจนเป็นความเข้าใจ ความเข้าใจก็จะสะสมสืบต่อไป.
