คำสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทั้งหมด ประมวลไปสู่ความเห็นที่ถูกต้องว่าสิ่งที่มีจริงแต่ละหนึ่งเกิดขึ้นจริง เมื่อเกิดแล้วต้องเป็นอย่างนั้น เปลี่ยนให้เป็นอย่างอื่นไม่ได้ เป็นอย่างนั้นแล้วก็ดับไปแล้วก็ไม่กลับมาอีก เพราะฉะนั้น จึงมีคำว่าอนัตตา ธรรมทั้งหลายเป็นอนัตตา ไม่ใช่สัตว์บุคคลตัวตน ไม่อยู่ในอำนาจบังคับบัญชาของใครทั้งสิ้น ที่เคยเข้าใจว่าเป็นเรา ก็ไม่ใช่เรา
ก่อนที่พระธรรมจะอันตรธาน
พระพุทธศาสนาดำรงอยู่ได้ นานเท่าใดนั้น มุ่งหมายถึงปริยัติศาสนา คือ พระธรรมคำสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ซึ่งเมื่อไม่มีการศึกษาพระธรรมให้เข้าใจ ก็ไม่สามารถมีปัญญาเจริญขึ้นจนถึงการรู้แจ้งอริยสัจจธรรมได้ การอันตรธาน (หมดสิ้นไป) ของปริยัติศาสนา เพราะไม่ได้มีความเข้าใจในพระธรรมคำสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ก็เป็นเหตุให้มีการอันตรธานไปของการปฏิบัติ เพราะไม่มีความเข้าใจถูกแล้ว ปฏิบัติจะถูกไม่ได้ เมื่อไม่มีการปฏิบัติที่ถูกต้อง การแทงตลอดสภาพธรรมก็มีไม่ได้ ก็เป็นการอันตรธานของอธิคมคือการบรรลุธรรม เพราะฉะนั้น จึงสำคัญอยู่ที่การศึกษาพระธรรมคำสอนให้เข้าใจ
พระธรรมคำสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า เกิดจากการตรัสรู้ของพระองค์ ที่กว่าจะได้ตรัสรู้นั้นพระองค์ต้องบำเพ็ญพระบารมีตลอดระยะเวลาที่ยาวนานถึงสี่อสงไขยแสนกัป พระบารมีที่พระองค์ทรงบำเพ็ญมาทั้งหมดก็เพื่อประโยชน์เกื้อกูลแก่สัตว์โลกอย่างแท้จริง ให้มีความเข้าใจถูกเห็นถูกในลักษณะของสภาพธรรมตามความเป็นจริง พร้อมทั้งน้อมประพฤติปฏิบัติตามจนกระทั่งถึงความเป็นผู้หมดจดจากกิเลสในที่สุด จะเห็นได้ว่าเมื่อพระองค์ทรงตรัสรู้แล้ว พระองค์ทรงแสดงพระธรรมตลอด ๔๕ พรรษา ทรงพร่ำสอนพุทธบริษัทบ่อย ๆ เนือง ๆ ที่เป็นเช่นนี้ก็เพราะว่า พระธรรม มีประโยชน์มาก ทำให้ผู้ได้ฟังได้ศึกษามีความเข้าใจถูกเห็นถูก เป็นไปเพื่อขัดเกลาละคลายกิเลส ดังนั้น พระพุทธศาสนาเจริญ เพราะมีผู้เห็นประโยชน์ ได้ฟังได้ศึกษา มีความเข้าใจถูกเห็นถูก พร้อมทั้งน้อมประพฤติปฏิบัติตามด้วยความจริงใจ พระธรรมย่อมไม่มีวันอันตรธานไปจากใจของผู้ที่ได้ฟังได้ศึกษาอย่างแน่นอน แต่ที่จะเสื่อมหรือจะอันตรธานไปในที่สุดนั้น ก็เพราะไม่มีผู้ศึกษา ไม่มีผู้เข้าใจ ไม่มีผู้น้อมประพฤติปฏิบัติตามพระธรรม
พระธรรมคำสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ซึ่งมีอรรถที่ลึกซึ้ง ตั้งแต่เบื้องต้นจนกระทั่งสูงสุด คือ บรรลุถึงความเป็นพระอรหันต์ ในยุคนี้สมัยนี้ ในขณะนี้ เป็นช่วงเวลาที่พระธรรมคำสอนของพระพุทธองค์ยังดำรงอยู่ บุคคลผู้ที่เข้าใจธรรมและแสดงธรรมตามที่พระองค์ทรงแสดง ก็ยังมีอยู่ จึงเป็นโอกาสอันดียิ่งที่จะได้ฟังได้ศึกษาให้เข้าใจ ดังนั้นจึงควรศึกษาพระธรรมคำสอน ก่อนที่พระธรรมจะอันตรธาน ซึ่งเป็นการยากอย่างยิ่ง ที่จะได้เกิดมาเป็นมนุษย์ และได้เกิดในช่วงที่พระพุทธศาสนายังดำรงอยู่ เมื่อได้ในสิ่งที่ได้โดยยากอย่างนี้แล้ว ก็ไม่ควรปล่อยเวลาให้ล่วงเลยไปโดยเปล่าประโยชน์ แต่ควรอย่างยิ่งที่จะศึกษาพระธรรม ฟังพระธรรม อบรมเจริญปัญญา สะสมความเข้าใจไปตามลำดับ เพราะหนทางนี้ เป็นหนทางที่ละกิเลส และละความไม่รู้ จนหมดสิ้นได้
ถ้าจะกล่าวตามความเป็นจริงแล้ว ผู้ที่ไม่เห็นประโยชน์ของพระธรรม ย่อมเสื่อมจากพระพุทธศาสนา คำสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจ้าไม่อยู่ในใจของผู้นั้น ซึ่งเป็นผู้ที่ไม่เห็นประโยชน์ของพระธรรม ถึงแม้ว่าพระสัมมาสัมพุทธเจ้าจะเสด็จดับขันธปรินิพพานแล้ว แต่ก็ยังมีพระธรรมวินัย เป็นศาสดาแทนพระองค์ จึงควรอย่างยิ่งที่จะได้ศึกษา เพราะยังไม่รู้ ก็จะต้องศึกษา เพื่อจะได้รู้ได้สะสมความเข้าใจถูกเห็นถูกต่อไป เมื่อมีโอกาสที่จะได้ฟังได้ศึกษา ก็ฟังก็ศึกษา สะสมความเข้าใจถูกเห็นถูกยิ่งขึ้น ก่อนที่พระธรรมจะอันตรธาน นี้แหละคือสิ่งที่เป็นประโยชน์ และดำรงไว้แห่งพระธรรม
พระธรรมคำสอน ละเอียดลึกซึ้งอย่างยิ่ง จึงเป็นการยากที่จะศึกษาให้เข้าใจ หรืออาจเข้าใจผิดได้ จึงควรควรศึกษาด้วยความเคารพ และไม่ประมาท เพาะเมื่อมีผู้ศึกษาพระธรรมแล้วเข้าใจผิด เผยแพร่พระธรรมผิดๆ ก็เป็นเหตุให้ พระธรรมเสื่อมสลายและอันตรธานไปในที่สุดได้เหมือนกัน.
