การอันตรธานแห่งพระสัจธรรม

( Somboon )

พุทธบริษัท จึงควรเห็นประโยชน์ในการศึกษาพระธรรมให้เข้าใจ ในพระปริยัติ คือคำสอนของพระพุทธเจ้าที่ถูกต้องที่ยังเหลืออยู่ เพราะเวลาของเราก็เหลือน้อย และเวลาของพระศาสนานี้ก็เหลือน้อย จึงควรเป็นผู้ละเอียดในการศึกษาพระธรรม โดยเริ่มจากควาเข้าใจของตนเองเป็นสำคัญ

การอันตรธานแห่งพระสัจธรรม

      พระธรรมที่พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงแสดงนั้น มีความละเอียดลึกซึ้งอย่างยิ่ง ทั้งหมดเป็นไปเพื่อความเข้าใจถูกเห็นถูกโดยตลอด ไม่ว่าจะทรงแสดงโดยพยัญชนะใด นัยใด ก็เพื่อความเจริญขึ้นของกุศลธรรม เป็นไปเพื่อขัดเกลากิเลส ดังนั้นการศึกษาพระธรรมคำสอนให้เข้าใจ (ตามกำลังปัญญา) นั้น จึงมีความจำเป็นอย่างยิ่งสำหรับพุทธบริษัททุกคน นอกจากจะเป็นประโยชน์แก่ผู้ศึกษาเองแล้ว ยังเป็นการรักษาพระศาสนาให้ดำรงสืบต่อไป แต่ถ้าพุทธบริษัทไม่สนใจไม่ศึกษา ก็ยังให้พระสัจธรรม ให้เสื่อมสลายไปในที่สุด
แต่อย่างไรก็ตาม คำสอนของพระพุทธองค์ ในพระอภิธรรมปิฎก คัมภีร์ปัฏฐาน เป็นคัมภีร์สุดท้ายมีความละเอียดลึกซึ้งมาก ยากที่อนุชนรุ่นหลังจะศึกษาให้เข้าใจ เมื่อไม่สามารถเข้าใจได้ จึงไม่มีใครศึกษา เมื่อไม่มีใครศึกษาและเข้าใจรู้เนื้อความชื่อว่าอันตรธาจากความเข้าใจของพุทธบริษัท ส่วนพระธรรมส่วนอื่น ย่อมอันตรธานตามลำดับ 
      พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ – หน้าที่ ๒๔๙
 …ฉันใด ภิกษุผู้ปัญญาก็ฉันนั้นเหมือนกัน ได้ฟังปริยัติธรรมแล้ว ก็ย่อม บำเพ็ญทั้งปฏิบัติและปฏิเวธทั้งสองได้. เพราะฉะนั้น เมื่อพระปริยัติดำรงอยู่ได้ ศาสนาก็เป็นอันตั้งอยู่ได้. แต่ในกาลใด ปริยัตินั้นอันตรธานไปในกาลนั้น อภิธรรมปิฎกย่อมเสื่อมไปก่อน. ในอภิธรรมนั้น พระปัฏฐานย่อมอันตรธานไปก่อนกว่าอย่างอื่นทั้งหมด. ธรรมสังคหะย่อมเสื่อมในภายหลังตามลำดับ. เมื่ออภิธรรมปิฎกนั้นเสื่อมไป  แม้เมื่อปิฎกทั้งสองนอกนี้ยังดำรงอยู่ ศาสนาก็ย่อมเป็นอันตั้งอยู่ได้แท้. ในปิฎกเหล่านั้นเมื่อพระสุตตันตปิฎกอันตรธาน อังคุตตรนิกายย่อมเสื่อมไปก่อน ตั้งแต่หมวดที่ ๑๑ จนถึงหมวด ๑. ในลำดับนั้นสังยุตตนิกาย ก็เสื่อมไป เริ่มแต่จักกเปยยาล จนถึงโอฆตรณสูตร. ในลำดับนั้น  มัชฌิมนิกาย ก็อันตรธานเริ่มตั้งแต่อินทรียภาวนา จนถึง มูลปริยายสูตร. ในลำดับนั้น ทีฆนิกายก็อันตรธานเริ่มแต่ ทสุตตรสูตรจนถึงพรหมชาลสูตร. คำถามของคาถาหนึ่งก็ดี สองคาถาก็ดีย่อมอยู่ไม่นาน ย่อมไม่สามารถดำรงศาสนาไว้ได้ เช่นสภิยปุจฉาและอาฬวกปุจฉา. ได้ยินว่า ระหว่างกาลของพระกัสสปะพุทธเจ้า ไม่สามารถจะดำรงศาสนาไว้ได้. ก็เมื่อปิฎกทั้งสองถึงจะอันตรธานไป เมื่ออุภโตวิภังค์ยังดำรงอยู่ ศาสนาก็เป็นอันตั้งอยู่ ได้แท้. เมื่ออุภโตควิภังค์อันตรธานไป แม้เมื่อมาติกายังดำรงอยู่ ศาสนาก็เป็นอันตั้งอยู่ได้แท้.
  พระสุตตันตปิฎก อังคุตรนิกาย เอกนิบาต เล่ม ๑ ภาค ๑ – หน้าที่ 167
…ก็ในคำที่ตรัสไว้ในที่สุดแห่งสูตรทั้งปวงว่า ก็ภิกษุเหล่านั้น ย่อมยังธรรมนี้ให้อันตธานไปนั้น ชื่อว่า อันตรธานมี ๕ อย่างคืออธิคมอันตรธาน  อันตรธานเห่งการบรรลุ ๑ ปฏิปัตติอันตรธาน อันตรธานแห่งการปฏิบัติ ๑ ปริยัตติอันตรธาน อันตรธานแห่งปริยัติ ๑ ลิงคอันตรธาน อันตรธานแห่งเพศ ๑ ธาตุอันตรธาน อันตรธานแห่งธาตุ ๑. ใน ๕ อย่างนั้น มรรค ๔ ผล ๔ ปฏิสัมภิทา ๔ วิชชา ๓ อภิญญา ๖ ชื่อว่า อธิคม. อธิคมนั้น เมื่อเสื่อมย่อมเสื่อมไปตั้งแต่ปฏิสัมภิทา. จริงอยู่ นับตั้งแต่พระพุทธเจ้าปรินิพพาน ได้ ๑,๐๐๐ ปีเท่านั้น  ภิกษุไม่สามารถจะให้ปฏิสัมภิทาบังเกิดได้ ต่อแต่นั้นก็ อภิญญา ๖ แต่นั้นเมื่อไม่สามารถทำอภิญญาให้บังเกิดได้ ย่อมทำวิชชา ๓ ให้บังเกิด. ครั้นกาลล่วงไป ๆ เมื่อไม่สามารถจะทำวิชชา ๓ ให้บังเกิด  ก็เป็นพระอรหันต์สุกขวิปัสสก โดยอุบายนี้เอง ก็เป็นพระอนาคามี พระสกทาคามี และพระโสดาบัน. เมื่อท่านเหล่านั้นยังทรงชีพอยู่ อธิคมชื่อว่ายังไม่เสื่อม อธิคมชื่อว่า ย่อมเสื่อมไปเพราะความสิ้นไปแห่งชีวิต ของพระอริยบุคคลผู้โสดาบันชั้นต่ำสุดดังกล่าวนี้ ชื่อว่าอันตรธานแห่งอธิคม
ดังนั้นพุทธบริษัท จึงควรเห็นประโยชน์ในการศึกษาพระธรรมให้เข้าใจ ในพระปริยัติ คือคำสอนของพระพุทธเจ้าที่ถูกต้องที่ยังเหลืออยู่ เพราะเวลาของเราก็เหลือน้อย และเวลาของพระศาสนานี้ก็เหลือน้อย จึงควรเป็นผู้ละเอียดในการศึกษาพระธรรม โดยเริ่มจากควาเข้าใจของตนเองเป็นสำคัญ