ศึกษาธรรมะทีละคำ

พระธรรมที่พระผู้มีพระภาคเจ้า ทรงตรัสรู้และทรงแสดงนั้นมีความละเอียดลึกซึ้งยากที่จะรู้ตามได้ เป็นธรรมอันบัณฑิตเท่านั้นที่จะรู้ได้ ธรรมจึงไม่ใช่เรื่องง่าย เพราะกว่าที่พระผู้มีพระภาคเจ้าจะได้ตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้านั้น พระองค์ต้องใช้เวลาอันยาวนานในการบำเพ็ญพระบารมี ดังนั้นจึงไม่ควรประมาทในการศึกษาพระธรรม

ศึกษาธรรมะทีละคำ

การศึกษาพระธรรมที่ถูกต้องว่าควรเป็นอย่างไร และที่สำคัญ ก็ตรงตามพระไตรปิฎกด้วย การศึกษาธรรมะทีละคำ ความหมาย คือ เริ่มจากพื้นฐานความเข้าใจเบื้องต้น ตั้งแต่ต้น ไม่ข้าม ไม่เผิน และสำคัญที่สุดต้องละเอียด ในสิ่งที่ได้ยินได้ฟังในคำนั้น การศึกษาธรรมะทีละคำ คือ เข้าใจไปตามลำดับ เช่น ศึกษาพระพุทธศาสนาแทนที่จะไปปฏิบัติ ไปศึกษาเรื่องอริยสัจ มรรคมีองค์ ๘ ปฏิจจสมุปบาท ที่ยากลึกซึ้ง ก็กลับมาที่การศึกษาธรรมะทีละคำ ให้เข้าใจคำแต่ละคำ ให้เข้าใจถูกต้อง เพราะหากเข้าใจคำแรกผิด ก็เข้าใจผิดในคำต่อๆ ไปด้วย 
   ตัวอย่างเช่น เมื่อพูดถึงคำว่า ปฏิบัติธรรม โดยมากก็จะเผิน เพราะ ไม่ได้ศึกษาธัมมะทีละคำให้เข้าใจ ดังนั้น คำว่า ปฏิบัติธรรม ศึกษาธรรมทีละคำให้เข้าใจถูกต้อง คำว่า ปฏิบัติ คืออะไร ปฏิ (เฉพาะ) + ปตฺติ (การถึง) ศึกษาธรรมแม้แต่คำว่า ปฏิบัติ ทีละคำให้เข้าใจถูกต้อง ว่าหมายถึง การถึงเฉพาะ เฉพาะอะไร มีคำว่าธรรม ก็ศึกษาคำว่า ธรรมให้เข้าใจถูกต้อง ว่าธรรม คือ สิ่งที่มีจริงที่กำลังปรากฏ ที่เป็นนามธรรม และ รูปธรรม หรือ จิต เจตสิก รูป ดังนั้น เมื่อเข้าใจธรรม ทีละคำแล้ว ในคำว่า ปฏิบัติ และ คำว่า ธรรม เมื่อเข้าใจแต่ละคำถูกต้อง ก็จะเข้าใจถูกในคำที่ได้ยินได้ฟัง ว่า ปฏิบัติธรรม หมายถึง การถึงเฉพาะในสภาพธรรมที่กำลังปรากฏ ที่เป็นจิต เจตสิก รูป อันหมายถึง การถึงเฉพาะในลักษณะของสภาพธรรมที่กำลังปรากฏ
   จะเห็นว่า การศึกษาธรรมทีละคำที่ถูกต้อง ทำให้เข้าใจถูก และไม่หลงผิดไปว่า การปฏิบัติธรรม คือ การนั่งสมาธิ เดินจงกรม เป็นต้น อันเกิดจากการไม่ได้ศึกษาธรรมทีละคำให้เข้าใจถูกต้อง ซึ่งการศึกษาธรรมทีละคำ จะต้องมีรากฐานในแต่ละคำ โดยมาจากการอ้างอิงจากพระไตรปิฎกที่เป็นคำสอนของพระพุทธเจ้า
    ประโยชน์ของการศึกษาธรรม คือ ความเข้าใจถูกต้อง อันเกิดจากการศึกษาธรรมไปตามลำดับ ไปทีละคำ เพื่อความเข้าใจถูกในองค์รวม ก็สามารถจะก้าวเดินต่อไปในคำใหม่ ด้วยความเข้าใจถูกในคำเก่า
พระธรรมทุกคำ แต่ละคำ เป็นคำจริง แสดงเพื่อให้เข้าใจความจริง ถ้าไม่ได้ฟังพระธรรม ศึกษาพระธรรมให้เข้าใจไปทีละคำแล้ว จะมีความเข้าใจละเอียดลึกซึ้งได้อย่างไร ถ้าไม่ตั้งต้นที่ว่า คำนั้น คือ อะไร พูดไปทั้งวันก็ไม่รู้อะไร เพราะเต็มไปด้วยความไม่รู้ พูดในคำที่ไม่รู้จัก เพราะฉะนั้น พระธรรม มีคุณค่ามาก ก็จะต้องมีความละเอียดรอบคอบในการศึกษา ไม่ประมาทในแต่ละคำที่ได้ยินได้ฟัง เมื่อค่อยๆ ศึกษาไปตามลำดับ ความเข้าใจก็จะค่อยๆ เจริญขึ้น และที่สำคัญธรรมเป็นเรื่องของตัวเองทั้งหมด ตั้งแต่ตื่นจนหลับ ตั้งแต่เกิดจนตาย พระธรรมที่พระผู้มีพระภาคทรงแสดง เป็นเรื่องของแต่ละบุคคลจริงๆ เรื่องของการเห็น แล้วก็ชอบใจ ไม่ชอบใจเกิดการกระทำทางกาย ทางวาจาที่เต็มไปด้วยกุศลจิตบ้าง อกุศลจิตบ้าง เป็นต้นไม่ว่าจะใช้พยัญชนะใด ก็ไม่พ้นไปจากเพื่อให้เข้าใจสภาพธรรมที่มีจริงในขณะนี้ต้องฟัง ต้องศึกษาให้เข้าใจถูกเห็นถูกจริงๆ
พระสัมมาสัมพุทธเจ้า ก่อนที่ท่านจะแสดงธรรม จะตรัสว่า ภิกฺขเว (ดูกร ภิกษุทั้งหลาย) เป็นการเตือนให้ไม่ประมาทในการที่จะได้ยินได้ฟังความจริงที่พระองค์ทรงแสดง ซึ่งยากที่จะได้ฟัง