ศีลสมาธิและปัญญา

ขณะใดที่มีโอกาสที่จะได้ทำความดีแม้เล็กน้อยก็ไม่ประมาท ทำความดีให้ถึงพร้อม เพราะเห็นโทษของอกุศลแม้เพียงเล็กน้อย คำสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจ้าละเอียดมาก เท่านี้ยังไม่พอ ต้องชำระจิตให้บริสุทธิ์จากกิเลสคือความไม่รู้ซึ่งนำมาซึ่งกิเลสอื่นๆ ซึ่งจะดับได้ หมดได้ ก็เพราะความรู้ ความเข้าใจเพิ่มขึ้น

ศีลสมาธิและปัญญา

พระธรรมเป็นเรื่องละเอียดลึกซึ้ง โดยเฉพาะหนทางการดับกิเลส ดังนั้น ในเรื่องของศีล สมาธิ และปัญญา ก็ต้องเข้าใจให้ถูกต้อง
ศีล มีหลายอย่าง หลายระดับ ทั้งศีลที่เรามักเข้าใจกันทั่วไป คือการงดเว้นจากการทำบาป ทางกาย วาจา เป็นต้น แต่มีศีลที่ละเอียดยิ่งไปกว่านั้น ที่เป็นศีล ที่เรียกว่า อธิศีล อันเป็นศีลที่เกิดพร้อมกับ สมาธิและปัญญา
สมาธิ โดยทั่วไปก็เข้าใจกันว่า คือการนั่งสมาธิให้สงบ แต่ในทางพระพุทธศาสนาจะใช้คำว่า อธิจิตสิกขา หรือ บางครั้งใช้คำว่า สัมมาสมาธิ ที่มุ่งหมายถึง การเจริญสมถภาวนา และ สมาธิที่เกิดพร้อมกับปัญญาในปัญญาขั้นวิปัสสนาภาวนา
ปัญญา ในพระพุทธศาสนา ก็มีหลายระดับเช่นกัน ความเห็นถูกเช่น เชื่อกรรมและผลของกรรม ปัญญาขั้นการฟังการศึกษา ปัญญาขั้นสมถภาวนา และปัญญาขั้นวิปัสสนาภาวนา
ดังนั้น ศีล สมาธิและปัญญา ที่ไม่เป็นไปในความเข้าใจถูกในหนทางการดับกิเลส ที่ไม่ใช่ไตรสิกขา ก็เป็น ศีล สมาธิ ปัญญา ที่เป็น วัฏฏะ มีการเจริญสมถภาวนา เป็นต้น
ส่วน ศีล สมาธิและปัญญา ที่เป็น วิวัฏฏะ คือ เป็นไปในการดับกิเลส คือ การระลึกรู้ลักษณะของสภาพธรรมที่มีจริงในขณะนี้
หนทางใดก็ตามถ้าไม่ได้เป็นไปเพื่อความเจริญขึ้นของปัญญา ที่จะเข้าใจสภาพธรรมที่กำลังมีกำลังปรากฏในขณะนั้น นั่นไม่ใช่หนทางที่ถูกต้อง ไม่ได้เป็นไปเพื่อออกจากทุกข์ ก็ยังอยู่ในฝั่งนี้คือ ฝั่งของสังสารวัฏฏ์ ฝั่งของกิเลส ไม่ใช่หนทางที่จะเป็นไปเพื่อดับกิเลส แต่ถ้าดำเนินตามหนทางที่ถูกต้อง คืออริยมรรค ประกอบด้วยองค์ ๘ ประมวลแล้วก็คือ ศีล สมาธิ ปัญญา ซึ่งเริ่มด้วยความเห็นที่ถูกต้อง ก็สามารถดำเนินไปถึงฝั่งโน้น ซึ่งเป็นฝั่งของการดับกิเลสจนหมดสิ้นไป
ดังนั้นจึงต้องเริ่มที่ การฟังพระธรรมการศึกษาพระธรรม การอบรมเจริญปัญญา สะสมความเข้าใจถูกเห็นถูก ในลักษณะของสภาพธรรมที่กำลังปรากฏในขณะนี้ต่อไป ไม่หลงไปทำอะไรด้วยความไม่รู้ โดยคิดว่าจะทำให้เกิดปัญญาขึ้นมาได้ ปัญญาต้องเป็นไปตามลำดับ ไม่มีทางลัด.