ชีวิตนี้สั้นนัก จงให้คุณค่ากับชีวิตปัจจุบัน

ธรรม คืออะไร ธรรมะ คืออะไร ?

## 🪷 ๑. “ธรรม (Dhamma)” — รากศัพท์เดิม
คำว่า **ธรรม (บาลี: Dhamma, สันสกฤต: Dharma)**
มาจากรากศัพท์ว่า **“ธรฺ” (Dhṛ)** = ทรงไว้ / ธำรงไว้ / สิ่งที่ทำให้คงอยู่ได้

> ธรรมะ = สิ่งที่ทรงไว้ ซึ่งความจริงของสรรพสิ่ง
ดังนั้น “ธรรม” จึงหมายถึง **สิ่งที่มีอยู่จริงโดยสภาวะ**
ไม่ว่าจะดีหรือชั่ว สูงหรือต่ำ ล้วนเป็น “ธรรม” ทั้งสิ้น เพราะมันมี “สภาพให้รู้ได้”

## 🌿 ๒. “ธรรม” ในเชิงอภิธรรม
ในเชิงปรมัตถ์ “ธรรม” หมายถึง **สภาวธรรม** คือ
> สิ่งที่มีอยู่จริงตามธรรมชาติ
> ไม่ว่ารูปธรรมหรือนามธรรม (จิต เจตสิก รูป นิพพาน)

> 🩶 จิตรู้ = ธรรม
> 🩶 เวทนา สัญญา สติ = ธรรม
> 🩶 เสียง กลิ่น รส สัมผัส = ธรรม
> 🩶 นิพพาน (ความดับทุกข์) = ธรรม

ทั้งหมดนี้เรียกว่า “ธรรม” เพราะมันมี “ภาวะให้รู้”
ไม่ว่าจะเป็นโลกียะหรือโลกุตตระ
—
## 🕊 ๓. “ธรรมะ” — เมื่อ “ธรรม” ถูกยกสู่ความหมายทางคุณค่า
ในภาษาไทยเราใช้คำว่า **“ธรรมะ”** (เติม “ะ” ท้าย) เพื่อสื่อถึง “ธรรมฝ่ายดี”
เช่น ความจริง ความถูกต้อง ความดี ความสงบ

> “ธรรมะ” ในที่นี้จึงเป็น **ธรรมะเพื่อการพ้นทุกข์**
> หรือ “หลักแห่งความจริงที่ควรปฏิบัติ”

พระพุทธเจ้าตรัสรู้ “ธรรมะ” คือ **กฎของเหตุ–ผลแห่งสังสารวัฏ**
และสอน “ธรรมะ” คือ **ทางปฏิบัติให้พ้นจากทุกข์** (อริยสัจ–มรรค–นิพพาน)

ดังนั้น
> “ธรรม” = ความจริงของสรรพสิ่ง (เป็นกลาง ไม่ดีไม่ชั่ว)
> “ธรรมะ” = ธรรมฝ่ายถูก–ดี–งาม ที่พาให้พ้นทุกข์

> **“ธรรม” คือ ความจริง**
> **“ธรรมะ” คือ หนทางสู่ความจริงนั้น**

หรือในภาษาท่านพุทธทาสภิกขุ:
> “ธรรมะคือธรรมชาติ และธรรมชาติก็คือธรรมะ”
> “ผู้เห็นธรรม คือผู้เห็นธรรมชาติที่มันเป็นของมันอย่างนั้นเอง”
—
> **ธรรม = สิ่งที่มีอยู่จริง**
> **ธรรมะ = ความรู้และการปฏิบัติเพื่อเข้าถึงความจริงนั้น**